Poradnik Europejki – nie tylko dla kobiet
Sponsor Poradnika Europejskiego:
Pełnomocnik Rządu ds. Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn
w ramach II Edycji Konkursu Inicjatyw Organizacji Pozarządowych
związanych z propagowaniem i urzeczywistnianiem zasady przeciwdziałania dyskryminacji
ze względu na płeć, rasę, pochodzenie narodowe i etniczne, wiek i orientacje seksualną.
Spis treści poradnika:
Słowniczek terminów genderowych
Nazwy podstawowych aktów prawnych obowiązujących w UE
Podstawowe instytucje Unii Europejskiej
Równość traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do zatrudnienia
Równość traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie ubezpieczeń społecznych
Równość traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie prawa do wynagrodzenia
Urlopy rodzicielskie
Skrócone kalendarium Unii Europejskiej
Europejski Fundusz Społeczny
Ustalenia ze szczytu w Kopenhadze
Polityka Unii Europejskiej wobec kobiet
Instytucje w UE zajmujące się problematyką równego statusu kobiet i mężczyzn
Słowniczek terminów genderowych
Gender (płeć)
płeć społeczno-kulturowa, zróżnicowanie między kobietami i mężczyznami wynikające z różnego traktowania obu płci w zależności od kultury; często mówi się o perspektywie płci społeczno-kulturowej, a więc takiej, w której bierze się pod uwagę różnice między kobietami i mężczyznami w aspekcie społecznym i kulturowym w polityce państwa.
Sex (płeć)
zróżnicowanie między kobietami i mężczyznami ze względu na cechy biologiczne.
Gender Mainstraming
włączanie problematyki płci do głównego nurtu polityki, do wszystkich obszarów działania Unii Europejskiej oraz poszczególnych państw członkowskich.
Dyskryminacja ze względu na płeć (Sex Discrimination)
: bezpośrednia – dyskryminacja wynikająca z faktu bycia kobietą lub mężczyzną
: pośrednia – dyskryminacja, gdzie teoretycznie neutralne przepisy powodują negatywne skutki dla jednej płci.
: dyskryminacja pozytywna – regulacje mające za zadanie doprowadzenie do rzeczywistej równości płci i pełnego uczestnictwa w życiu społecznym i politycznym; używa się też terminu działania pozytywne. Między innymi takim środkiem może być system kwotowy, czy parytetowy, tzn. zakładający określony procent udziału przedstawicieli każdej z płci (w przypadku systemu parytetowego jest to 50% na 50%), np. w ciałach kolegialnych powoływanych lub mianowanych przez organ władzy publicznej, listach wyborczych itd.
Nazwy podstawowych aktów prawnych obowiązujących w UE
prawo pierwotne: m.in. traktaty założycielskie Wspólnot, Jednolity Akt Europejski, Układ o Unii Europejskiej, Traktat z Maastricht, traktaty o ustanowieniu organów Wspólnot, traktaty o przystąpieniu nowych członków.
prawo wtórne (pochodne): jest stanowione przez organy Wspólnoty na mocy ustaleń traktatowych, ma charakter wykonawczy w stosunku do norm prawa pierwotnego.
: rozporządzenia (regulations) – akty zawierające regulacje o ogólnym zasięgu i obowiązujące w całości, i w takim samym brzmieniu wszystkie państwa członkowskie UE.
: dyrektywy (directives) – akty prawne zobowiązujące (wiążące) wszystkie państwa członkowskie co do celu, o którym mówią, ale wybór metod i środków realizacji zależy od poszczególnych państw członkowskich; tzn. dyrektywy mówią co trzeba osiągnąć, ale nie mówią jak to zrobić.
: zalecenia (recommendations) – nie mają mocy wiążącej (obowiązującej), ale mówią, że dobrze by było tak postępować, wyznaczają kierunek działań.
: opinie (opinions) – podobnie jak zalecenia nie mają mocy wiążącej.
: decyzje (decisions) – akty prawne o charakterze wiążącym, ale nie dla wszystkich. Obowiązują te państwa, do których są bezpośrednio kierowane, lub osób prawnych, czy osób fizycznych.
: rezolucje (resolutions) – akty prawne nie mające charakteru wiążącego, wydawane głównie przez Parlament Europejski – wyrażają opinie na dany temat.
: uchwały – zawierają przepisy organizacyjno-proceduralne wydawane przez Radę Europejską.
Podstawowe instytucje Unii Europejskiej
Rodzaje instytucji:
– organy centralne: Parlament Europejski, Rada Unii Europejskiej, Komisja Europejska, Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, Trybunał Obrachunkowy.
– organy pomocnicze: Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Komitet Regionów.
– organy wyspecjalizowane: Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Centralny, Europejski System Banków Centralnych.
Rada Unii Europejskiej (Rada Ministrów)
Główny organ decyzyjny i prawodawczy Wspólnoty. Jej zadanie, to reprezentowanie i ochrona interesów narodowych poszczególnych państw członkowskich UE. Ma uprawnienia prawotwórcze razem z Parlamentem Europejskim, a dzięki zapisom Traktatu z Maastricht ma wyłączność kompetencji w ramach drugiego filaru (wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa) i trzeciego filaru UE (współpraca w dziedzinie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych). Rada jest ciałem międzynarodowym i składa się z przedstawicieli rządów państw członkowskich UE – na szczeblu ministerialnym. Według zapisów traktatowych, Rada składa się z ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich UE i jest to tzw. Rada ds. Ogólnych. W praktyce spotyka się ona jednak w różnych składach w zależności od tego, jakie decyzje mają być w czasie posiedzenia podjęte i na jakie tematy odbywają się dyskusje. W takich przypadkach obradują tzw. Rady Techniczne (np. ministrów rolnictwa, finansów). Za działalność Rady odpowiada przewodniczący – przedstawiciel państwa, które przewodniczy w tym czasie całej Unii Europejskiej. Reprezentuje on Radę w kontaktach z innymi organami Wspólnot i całą UE w stosunkach z innymi państwami i organizacjami. Przewodniczący ma możliwość wpływania na funkcjonowanie całej Wspólnoty: wyznaczania priorytetów działań UE w półrocznym okresie przewodnictwa danego państwa. Rada Unii Europejskiej podejmuje decyzje według trzech procedur głosowania: zwykłą większością głosów, kwalifikowaną większością głosów oraz jednomyślnie – wybór procedury zależy od ważności spraw. Ministrowie mają do pomocy organy pomocnicze – najważniejszy to Komitet Stałych Przedstawicieli (przedstawiciele państw przy Wspólnocie w randze ambasadorów).
Komisja Europejska
Komisja Europejska jest organem ponadnarodowym to znaczy, że reprezentuje Unię Europejską a nie jej państwa członkowskie. W zależności od wielkości poszczególne państwa członkowskie mają 1 lub 2 komisarzy. Kadencja trwa pięć lat i i nie ma ograniczeń co do ilości kadencji. Pracami Komisji kieruje przewodniczący – wybierany po konsultacjach z Parlamentem Europejskim, przez szefów państw i rządów członków UE (zebranych w Radzie Europejskiej). Inni członkowie Komisji wyznaczani są przez rządy państw w porozumieniu z uzgodnionym wcześniej przewodniczącym Komisji. W Komisji obowiązuje kolektywność podejmowania decyzji. Komisarze działają w interesie Wspólnoty jako całości, dlatego z chwilą powołania na komisarza obywatel praktycznie uniezależnia się od swojego państwa, włączając w to immunitet sądowy związany z wykonywaną pracą. Komisja Europejska podzielona jest na dyrekcje generalne odpowiedzialne za poszczególne polityki. oraz wyspecjalizowane agencje i służby pomocnicze. Komisja jest organem wykonawczym Wspólnot, jej zadania:
Parlament Europejski
Od 1979 roku odbywają się bezpośrednie i powszechne wybory – nie ma jednolitej ordynacji wyborczej. W 1992 r. Traktatem z Maastricht wprowadzono obywatelstwo europejskie, a co za tym idzie, niezależnie od miejsca zamieszkania przysługuje bierne i czynne prawo wyborcze, stąd np. nie trzeba być Holendrem by reprezentować Holandię w Parlamencie. Kadencja trwa 5 lat. Podstawowa zasada limitu miejsc oparta jest na założeniu, że im więcej mieszkańców, tym więcej dane państwo ma deputowanych. Sesje plenarne odbywają się 12 razy w roku w Strasburgu we Francji, zaś obrady komisji i podkomisji parlamentarnych odbywają się w Brukseli. Parlament Europejski nie ma kompetencji ustawodawczych, ale ma swój udział w procesie tworzenia prawa – opiniuje, może odrzucić projekt budżetu Komisji Europejskiej oraz pełni funkcję kontrolną w UE. Deputowani do Parlamentu Europejskiego zasiadają w czasie sesji plenarnych według przynależności do frakcji politycznych, a nie narodowości:
– Grupa Europejskiej Partii Ludowej i Europejskich Demokratów (EPP-ED);
– Grupa Partii Europejskich Socjalistów (PES);
– Grupa Europejskiej Partii Liberalno – Demokratycznej i Reformistycznej (ELDR);
– Grupa Partii Zielonych i Wolny Sojusz Europejski (Greens-EFA);
– Konfederacja Partii Zjednoczonej Lewicy Europejskiej i Nordyckiej (EUL – NGL);
– Grupa – Unia na rzecz Europy Narodów (UEN) oraz
– Grupa Europy Demokracji (EDI).
Rada Europejska
Powstała w 1974 roku, oficjalne zapisy w Jednolitym Akcie Europejskim z 1986 roku. Członkowie to szefowie państw i rządów wchodzących w skład UE (premier lub prezydent i minister spraw zagranicznych). Z zapisów Traktatu z Maastricht z 1992 r. wynika, że stymuluje ona rozwój UE i określa ogólne kierunki jej polityki. – ustala polityczną strategie Wspólnoty. Spotkania odbywają się dwa razy w roku.
Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich
System sądowniczy Wspólnoty składa się z Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich i Sądu Pierwszej Instancji. Wyroki Trybunału są nieodwołalne i nie podlegają zaskarżeniu. Jest w pełni suwerenny od innych instytucji UE, a sędziowie maja zagwarantowaną niezależność. Sędziowie powoływani są przez rządy swoich państw (każde państwo ma jednego sędziego). Ich kadencja trwa sześć lat (bez ograniczeń co do ilości kadencji). Kandydaci na stanowisko sędziego muszą być wysokiej klasy specjalistami w dziedzinie prawa i mieć kwalifikacje niezbędne do zasiadania w Trybunale. Sędziów wspomaga dziewięciu tzw. rzeczników generalnych, których funkcją jest publiczne przedstawianie opinii dotyczących aktualnie przez trybunał rozpatrywanych spraw.
Zadania:
– rozstrzyganie sporów między państwami – członkami UE w związku z wszelkimi problemami, które mogą wyniknąć z zapisów traktatowych;
– wykładnia (interpretacja) traktatów;
– kontrola zgodności aktów prawnych przyjętych przez inne organy Wspólnoty z zapisami traktatów;
– rozstrzyganie skarg wniesionych przeciwko państwom za nieprzestrzeganie traktatów;
– badanie sporów między Wspólnotami jako pracodawcą a funkcjonariuszami w nich zatrudnionymi.
Trybunał Obrachunkowy
Kontroluje finanse Wspólnot – wskazuje nieprawidłowości, ale nie może wydawać wyroków.
Komitet Ekonomiczno-Społeczny
Powołany jako organ doradczy Wspólnot Traktatem Rzymskim z 1957 roku – wcześniej Komitet Konsultacyjny – wydaje niewiążące opinie, kierując się interesem UE, a nie poszczególnych państw członkowskich. Członkami Komitetu są przedstawiciele grup lobbingowych, związanych z różnymi działami gospodarki – mianowani przez Radę Unii Europejskiej na kadencję czteroletnią (mandat jest odnawialny).
Komitet Regionów
Organ pomocniczy UE – powstał na mocy Traktatu ustanawiającego Unię Europejską z 1992 r. Związany z zasadą subsydiarności (pomocniczości) i wzrostem znaczenia wspólnej polityki regionalnej i samych regionów w Europie. Członkami Komitetu są reprezentanci władz lokalnych i regionalnych państw należących do UE, mianowani przez Radę Unii Europejskiej na kadencję czteroletnią (mandat jest odnawialny). Komitet Regionów jest ciałem doradczym, wydającym opinie dla Rady i Komisji Europejskiej w sprawach dotyczących polityki regionalnej UE.
Europejski Bank Centralny
Istnieje od 1998 roku (wcześniej Europejski Instytut Walutowy) – zapisy Traktatu z Maastricht. Zadaniem Banku Centralnego jest realizacja zapisów traktatowych dotyczących wprowadzania ostatnich etapów unii gospodarczej i walutowej, jest organem wykonawczym Europejskiego Systemu Banków Centralnych – złożonego z centralnych banków krajów wchodzących w skład strefy EURO.
Europejski Bank Inwestycyjny
Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) działa od 1957 roku – zapis w Traktacie Rzymskim. Członkami Banku są wszystkie kraje członkowskie UE. Zadaniem EBI jest finansowe wspieranie rozwoju wspólnego rynku – udziela na preferencyjnych warunkach pożyczek. Charakterystyczną cechą tego Banku jest brak nastawienie na zysk. Wspiera paneuropejskie projekty, głownie w dziedzinie transportu i komunikacji (infrastruktura) oraz projekty dotyczące przynajmniej kilku krajów członkowskich Wspólnoty.
Równość traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do zatrudnienia
Dyrektywa nr 207 z dnia 9 lutego 1976 r.(OJ Nr L 39/1 976 r.) mówi o stosowaniu zasady równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do zatrudnienia, szkolenia zawodowego, awansu zawodowego i warunków pracy.
Definiuje zasadę równego traktowania, jako eliminację wszelkiej dyskryminacji opartej na kryterium płci – zarówno bezpośredniej, jak i pośredniej. Dotyczy to warunków dostępu do zawodów lub stanowisk pracy, niezależnie od sektora i rodzaju działalności, oraz wszystkich szczebli hierarchii zawodowej. Dyrektywa nie narusza przepisów ochronnych dla kobiet, szczególnie związanych z ochrona macierzyństwa. Za to wspiera działania mające na celu promowanie równości szans kobiet i mężczyzn.
Istnieje jednak możliwość, by w przypadkach zawodów, w których płeć odgrywa rolę decydującą, państwa członkowskie nie stosowały się do zapisów.
Dyrektywa nakazuje wszystkim państwom członkowskim uchylenie lub zmianę przepisów ustawowych i administracyjnych sprzecznych z zasadą równego traktowania i zapewnienie środków prawnych, by osoby pokrzywdzone naruszeniem zasady mogły domagać się swoich praw.
Dyrektywa nr 613 z dnia 11 grudnia 1986 r. (OJ Nr L 359/1 986) dotyczy zasady równego traktowania pracowników pracujących na własny rachunek (obejmuje osoby prowadzące działalność zarobkową na własny rachunek, rolników, wolne zawody oraz ich małżonków, którzy nie będących pracownikami ani partnerami, uczestniczą w wykonywaniu tejże działalności).
Równość traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie ubezpieczeń społecznych
Dyrektywa nr 7 z dnia 19 grudnia 1978 r. (OJ Nr L 6/1 979). dotyczy stopniowego wprowadzania zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie ubezpieczeń społecznych. Obejmuje systemy ubezpieczeń chorobowych, inwalidzkich, emerytalnych, wypadkowych, chorób zawodowych i bezrobocia.
Dyrektywa dopuszcza w art. 7 wyłączenie przez państwa członkowskie z tego wymogu spraw określania wieku emerytalnego. Zatem nie ma obowiązku zrównania wieku emerytalnego dla mężczyzn i kobiet w ogólnych systemach ubezpieczeń społecznych. Jednak gdy wiek ma być przesłanką do rozwiązania z pracownikami stosunku pracy – to musi być dla mężczyzn i kobiet określony jednakowo.
Dyrektywa nr 378 z dnia 24 lipca 1986 r. (OJ Nr L 225/1 986) dotyczy wprowadzenia zasady równości mężczyzn i kobiet w zawodowych systemach ubezpieczeń społecznych, których nie obejmowała Dyrektywa nr 7/1 979. Chodzi o systemy ubezpieczeń zawodowych lub zakładowych, mających na celu uzupełnienie lub zastąpienie świadczeń z ogólnych systemów ubezpieczeń społecznych. Dyrektywa obejmuje ryzyka ubezpieczeniowe: niezdolności do pracy z powodu choroby, inwalidztwa, osiągnięcia wieku emerytalnego (w tym wieku uprawniającego do wcześniejszej emerytury), wypadków przy pracy, chorób zawodowych i bezrobocia. Dyrektywa nakłada na państwa członkowskie obowiązek uchylenia lub zmiany sprzecznych z nią przepisów ustawowych i administracyjnych oraz spowodowania dostosowania do niej postanowień układów zbiorowych pracy, regulaminów i wszelkich norm dotyczących zawodowych systemów ubezpieczeniowych. Państwa muszą zapewnić drogę do dochodzenia roszczeń, po ewentualnym wyczerpaniu trybu odwoławczego przed innymi instancjami.
Równość traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie prawa do wynagrodzenia
Równość traktowania mężczyzn i kobiet w dziedzinie pracy i spraw socjalnych jest jedną z podstaw prawa wspólnotowego. Już w art. 119 Traktatu Rzymskiego z 1957 r. (obecnie obowiązuje analogiczny zapis art. 141 Traktatu Amsterdamskiego) została zapisana zasada równej płacy za równą pracę.
Dyrektywa Rady nr 117 z dnia 10 lutego 1975 r. (OJ Nr L 45/1 975) dotycząca stosowania równej płacy za równą pracę jest rozwinięciem art. 119 Traktatu Rzymskiego. Zgodnie z nią państwa członkowskie Unii Europejskiej mają obowiązek otwarcia drogi prawnej, w tym sądowej, dla wszystkich pracowników, którzy mogliby czuć się pokrzywdzeni z powodu niestosowania tej zasady. Państwa muszą tak dostosować przepisy by były zgodne z zasadą, zobowiązane są także do podjęcia środków przeciwdziałających zwolnieniom z pracy spowodowanych krytyką praktyk dyskryminacyjnych w zakładach pracy.
Do niedawna to pracownik – jako osoba pokrzywdzona – musiał udowodnić przed sądem naruszenie przez pracodawcę zasady równej płacy za równą pracę, choć Europejski Trybunał Sprawiedliwości odstępował w kilku orzeczeniach od tej zasady (Enderby, Danfoss). Nowa Dyrektywa Nr 97/80/WE zmieniła to i obecnie to pracodawca musi udowodnić, że nie dopuścił się dyskryminacji ze względu na płeć pracownika.
Urlopy rodzicielskie
Dyrektywa nr 34 z dnia 6 czerwca 1996 r. mówi o tym, że:
– Pracownicy obu płci mają niezbywalne, indywidualne prawo do urlopu rodzicielskiego w przypadku narodzin lub adopcji dziecka, w celu umożliwienia im opieki nad tym dzieckiem przez co najmniej 3 miesiące, a do osiągnięcia przez nie wieku określonego przez państwo członkowskie lub krajowych partnerów społecznych, w granicach do 8 roku życia;
– Warunki uzyskania urlopu rodzicielskiego i szczegółowy tryb jego wykorzystywania mają być określone przez ustawodawstwo krajowe lub układy zbiorowe pracy, przy zachowaniu minimum wymagań zawartych w Dyrektywie;
– Pracownicy objęci są ochroną przed zwolnieniem z pracy motywowanym wnioskiem o urlop rodzicielski lub jego wykorzystaniem;
– Po zakończeniu urlopu rodzicielskiego pracownicy mają prawo powrotu na to samo stanowisko pracy, a jeśli nie jest to możliwe, na stanowisko równorzędne lub podobne, zgodne z umową o pracę;
– Wszystkie prawa nabyte przez pracownika do rozpoczęcia urlopu rodzicielskiego mają być zachowane do końca tego urlopu;
– Pracownicy mają prawo do zwolnienia od pracy, na zasadzie siły wyższej, w nagłych sprawach rodzinnych, jak choroba lub wypadek, w których obecność ich jest niezbędna, na warunkach określonych przez ustawodawstwo krajowe, układy zbiorowe i praktykę; prawo do powyższego zwolnienia od pracy może być ograniczone do określonego czasu w roku lub dla każdego przypadku.
Skrócone kalendarium Unii Europejskiej
5.09.1944
Powstanie unii celnej Belgii, Holandii, Luksemburga.
17.03.1948
Podpisanie Traktatu Brukselskiego
7-10.05.1948
Kongres haski (europejskiego ruchu zjednoczeniowego)
5.05.1949
Powstaje Rada Europy
4.11.1950
uchwalenie przez Radę Europy uchwala konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wartości. Powstaje Europejska Komisja Praw Człowieka i Europejski Trybunał Praw Człowieka.
18.04.1951
powstanie, na mocy Traktatu Paryskiego, Europejskiej Wspólnota Węgla i Stali
23.07.1952
wejście w życie Traktatu Paryskiego
25.03.1957
powstanie, na mocy Traktatów Rzymskich, Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euroatom)
1.01.1958
wejście w życie Traktatu Rzymskiego
18.10.1961
Rada Europy uchwala Europejską Kartę Socjalną
4.04.1962
Powołanie Europejskiego Funduszu Orientacji i Rolnych
30.07.1962
Wejście w życie wspólnej polityki rolnej
2.04.1965
podpisanie Traktatu Fuzyjnego łączącego organy wykonawcze EWWiS, EWG i Euroatomu.
1.07.1967
Wejście w życie Traktatu Fuzyjnego
22.01.1972
Podpisanie układu o rozszerzeniu WE o Danię, Irlandię, Norwegię i Wielką Brytanię.
24.04.1972
utworzony zostaje tzw. wąż walutowy
1.01.1973
Dania, Irlandia i Wielka Brytania stają się członkami WE (I rozszerzenie)
9-10.12.1974
Podczas szczytu paryskiego podjęta zostaje decyzja o utworzeniu Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (FEDER).
16.02.1976
RWPG proponuje zawarcia układu z EWG
6-7.07.1978
Podczas szczytu w Bremie Francja i RFN proponują zastąpienie „węża walutowego” Europejskim Systemem Walutowym
7-10.06.1979
W dziewięciu państwach członkowskich odbywają się pierwsze powszechne wybory do Parlamentu Europejskiego
1.01.1981
Grecja oficjalnie przystępuje do Wspólnot Europejskich
14.06.1985
Układ z Schengen między Belgią, Holandią, Francją, Luksemburgiem i RFN – zniesienie kontroli na wspólnych granicach. W kolejnych latach przystępują do niego: Hiszpania, Portugalia, Grecja i Włochy) oraz opublikowanie białej Księgi Komisji Europejskiej ds. realizacji rynku wewnętrznego.
1.01.1986
Przystąpienie Hiszpanii i Portugalii do WE
17 i 28.02.1986
Podpisanie w Luksemburgu i Hadze Jednolitego Aktu Europejskiego
1.07.1987
wejście Jednolitego Aktu Europejskiego w życie
16.09.1988
Nawiązanie stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską a WE
19.09.1989
Podpisanie układów gospodarczych pomiędzy Polską a WE
9.11.1989
Upadek Muru Berlińskiego
29.05.1990
Powstaje Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju
19.06.1990
Podpisanie Konwencji Wykonawczej do Układu z Schengen
1.07.1990
Rozpoczęcie pierwszego etapu unii gospodarczej i walutowej
3.10.1990
Zjednoczenie Niemiec i poszerzenie obszaru WE o dawne ziemie NRD
26.11.1991
Polska zostaje przyjęta do Rady Europy
16.12.1991
Podpisanie układów stowarzyszeniowego przez Polskę
7.02.1992
Podpisanie w Maastricht Traktatu ustanawiającego Unię Europejską
2.05.1992
Utworzenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego pomiędzy państwami Wspólnot i EFTA
1.01.1993
Zainaugurowanie jednolitego rynku europejskiego
1.11.1993
Wejście w życie Traktatu z Maastricht
1.01.1994
powołanie Europejskiego Instytutu Walutowego
8.04.1994
Polska składa wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej
24-25.06.1994
Podpisanie podczas Rady Europejskiej na Korfu układów akcesyjnych z Austrią, Finlandią, Szwecją i Norwegią
9-10.12.1994
Szczyt w Essen, przyjmujący strategię przedczłonkowską wobec kandydatów z Europy Środkowej i Wschodniej
1.01.1995
Przystąpienie Austrii, Finlandii i Szwecji do UE
lipiec 1996
Przystąpienie Polski do OECD
28.01.1997
Rada Ministrów RP przyjmuje Narodowej Strategii Integracji
17.06.1997
Zaakceptowanie podczas Rady Europejskiej tekstu Traktatu Amsterdamskiego.
2.10.1997
Podpisanie w Amsterdamie skonsolidowanej wersji Traktatu Amsterdamskiego
31.03.1998
Komisja Europejska rozpoczyna rozmowy akcesyjne z nowymi kandydatami, w tym z Polską
22-23.03.1999
Zatwierdzenie Agendy 2000 podczas szczytu w Berlinie.
1.05.1999
Wejście w życie Traktatu Amsterdamskiego
07-11.2000
Szczyt w Nicei poświęcony reformie wewnętrznej UE. Przyjęcie Karty Praw Podstawowych.
01.01.2002
Do obiegu wchodzą banknoty i monety euro.
13.12.2002
Szczyt w Kopenhadze – zamknięcie negocjacji.
Europejski Fundusz Społeczny
Jest jednym z czterech funduszy strukturalnych. Realizując swoje główne zadanie wspiera finansowo różnorodne działania zmierzające do wzmocnienia spójności gospodarczo-społecznej i zmniejszenia różnic w poziomie rozwoju pomiędzy rożnymi regionami UE.
Działania Europejskiego Funduszu Społecznego koncentrują się przede wszystkim wokół aktywności przyczyniającej się do:
– zapobiegania i zwalczania bezrobocia,
– rozwijania zasobów ludzkich,
– integracji socjalnej w ramach rynku pracy.
Podstawą do działania Europejskiego Funduszu Społecznego są zasady określone w Europejskiej Strategii Zatrudnienia oraz Rocznych Wytycznych dotyczących zatrudnienia.
Europejska Strategia Zatrudnienia bazuje na czterech podstawach:
– wspieranie zdolności osób do wejścia na rynek pracy,
– rozwój przedsiębiorczości,
– wspieranie zdolności adaptacyjnych przedsiębiorstw,
– promocja równości szans na rynku pracy.
Europejski Fundusz Społeczny wspiera i uzupełnia działania państw członkowskich związane z rozwijania rynku pracy i zasobów ludzkich. Obejmuje swoją aktywnością następujące dziedziny:
– rozwijanie i promowanie aktywnej polityki na rynku pracy,
– promowanie równości szans w dostępie do rynku pracy, ze szczególnym zwróceniem uwagi na osoby narażone na wykluczenie społeczne takie jak osoby niepełnosprawne czy mniejszości etniczne,
– promowanie kształcenia ustawicznego, które ma na celu poprawę utrzymania zdolności do zatrudnienia i promowanie mobilności zawodowej,
– wpieranie zdolności do adaptacji dotyczącej pracowników i pracodawców,
– poprawa dostępu kobiet do pracy i ich udziału w ryku pracy .
Europejski Fundusz Społeczny uczestniczy w realizacji inicjatywy wspólnotowej EQUAL czyli Inicjatywy Wspólnoty na Rzecz Zasobów Ludzkich, a w szczególności zwalczania dyskryminacji i nierówności na rynku pracy.
EQUAL jest jedną z czterech Inicjatyw Wspólnoty. Ma ona za zadanie pomóc w budowaniu ponadnarodowego partnerstwa na rzecz tworzenia nowych środków walki z przejawami wszelkich wykluczeń, dyskryminacji i nierówności odnoszących się do dostępu do rynku pradcy.
Zadaniem Inicjatywy EQUAL jest budowanie partnerstwa na rzecz rozwoju. Ma ona wspierać działania partnerów z organów i zrzeszeń publicznych oraz prywatnych podjęte w celu promowania priorytetów Europejskiej Strategii Zatrudnienia.
Inicjatywa EQUAL oparta jest na praktyce poprzednich Inicjatyw EMPLOYMENT i ADAPT funkcjonujących w latach 1994-1999.
Inicjatywą EQUAL objęte są następujące obszary działań:
Zdolność do zatrudnienia
– ułatwianie wchodzenia i powrotu na rynek pracy, celem promowania rynku pracy otwartego dla wszystkich.
– zwalczanie rasizmu w miejscu pracy.
Przedsiębiorczość
– zapewnienie powszechnego dostępu do tworzenia biznesu.
– podniesienie jakości miejsc pracy w gospodarce społecznej (trzeci sektor).
Zdolność adaptacji
– rozwijanie integracyjnych praktyk w miejscu pracy oraz doskonalenia zawodowego.
– wprowadzanie technologii informatycznej, przewidywanie zmian i doskonalenie umiejętności.
Równość szans dla kobiet i mężczyzn
– rozwijanie nowych form organizacji pracy mających, na celu godzenie życia rodzinnego z życiem zawodowym.
– ograniczanie rozbieżności ze względu na płeć oraz wspieranie znoszenia segregacji pracy.
Ustalenia ze szczytu w Kopenhadze
Fragment raportu podsumowującego szczyt w Kopenhadze
13. Polityka społeczna i zatrudnienie
Obszar „Polityka społeczna i zatrudnienie” obejmuje problematykę dotyczącą prawa pracy, równości szans kobiet i mężczyzn, walki z rasizmem i ksenofobią, dialogu społecznego, zatrudnienia, Europejskiego Funduszu Społecznego, zabezpieczenia społecznego, marginalizacji społecznej, osób w zaawansowanym wieku, niepełnosprawnych, zdrowia publicznego oraz przepisów z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.
Negocjacje w tym obszarze rozpoczęły się 30 września 1999 r., a ich zakończenie nastąpiło 1 czerwca 2001 roku.
W wyjściowym stanowisku negocjacyjnym Polska zadeklarowała gotowość wdrożenia całości dorobku prawnego UE w tym obszarze do dnia uzyskania członkostwa występując o rozwiązanie przejściowe w odniesieniu do dyrektywy 89/655/EWG w sprawie minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny użytkowania sprzętu przez pracowników Polska i uzyskując okres przejściowy do 31 grudnia 2005 r.
Uzasadnieniem dla wniosków o okresy przejściowe było przewidywane obciążenie kosztami wdrożenia omawianych dyrektyw małych i średnich przedsiębiorstw.
Wynik rokowań w obszarze „Polityka społeczna i zatrudnienie” jest dla Polski w pełni satysfakcjonujący.Uzyskany już stopień zgodności polskiego prawa z prawodawstwem UE oraz przewidywany postęp, który ma dokonać się przed datą uzyskania członkostwa zapewniają niezakłócone włączenie Polski w nurt polityki społecznej UE.
Pełen tekst raportu
Polityka Unii Europejskiej wobec kobiet
Warto pamiętać, że Unia Europejska jest przede wszystkim unią gospodarczą, dlatego też problematyka praw człowieka wprowadzana jest od innej strony niż w przypadku ONZ, gdzie jest to jedna z kluczowych kwestii. W unii kładzie się nacisk na sytuację osób jako pracowników, tzw. zatrudnialność. I od tej strony zajęto się również problemami kobiet – kobiet pracowników. Wynika to z rosnącego udziału kobiet na rynku pracy, a co za tym idzie z konieczności dostosowania tego rynku do specyficznych potrzeb kobiet.
Z tego też powodu w polityka UE utrzymuje podział na sferę prywatną i publiczną – zajmując się sferą publicznš (od lat 90. XX w. powoli się to zmienia i wprowadza się też tematykę ze sfery prywatnej, a to oznacza, że w przypadku kobiet zwraca się uwagę na pozycje kobiet w domu, problem przemocy domowej czy przemocy seksualnej).
Unia Europejska w polityce wobec kobiet koncentruje się na pojęciu równości – równe traktowanie kobiet i mężczyzn. Charakterystyczne dla tej polityki jest traktowanie kobiet jako grupy jednorodnej (homogenicznej), stąd mało uwagi poświęca się na rozpoznawanie różnic w tej grupie i specyficznych potrzeb, np. emigrantek, mniejszości etnicznych, seksualnych, niepełnosprawnych czy biednych. Reprezentowane są przede wszystkim interesy kobiet białych, dobrze wykształconych i z wysoką pozycją społeczną.
Pierwszy zapis dotyczący kobiet pojawia się już w Traktacie Rzymskim z 1957 r. i jest to słynny artykuł 119, mówiący o konieczności wdrożeniu zasady równej płacy za tę samš pracę. Zapisu tego dopominała się Francja, gdzie działało silne lobby kobiece (francuski od lat 30. dopominały się równych płac i pod koniec II wojny światowej wywalczyły od związków zawodowych ten zapis). Niestety art. 119 mimo, że literalnie istniał, to przez długi czas nie był przestrzegany.
W 1966 r. w Herstal w fabryce przemysłu ciężkiego w Belgii rozpoczynają się protesty robotnic, które chcą by prawo równych płac było przestrzegane. Dodatkowo protesty organizacji kobiecych przyczyniają się, do tego, że rząd Belgii zgadza się by tego typu sprawy kierować do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Dzięki tej możliwości prawniczki belgijskie po wielu latach bojów w Trybunale, w 1976 r. uzyskują pozytywne orzeczenie sądu, a co za tym idzie, następuje zmiana polityki równościowej Wspólnoty Europejskiej (orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości mają moc prawotwórczą na zasadzie precedensu). Zanim jednak doszło do pozytywnego rozstrzygnięcia, wcześniejsze orzeczenie z 1971 r. odrzucało powództwo, powołując się na brak kompetencji w tego typu sprawach – sprawy dotyczyły stewardes belgijskich, które w wieku 40 lat były zwalniane przez linie lotnicze i zmuszane do przejścia na wcześniejszą i bardzo niską emeryturę (a znalezienie innej pracy na równie dobrych warunkach przez kobiety w tym wieku było niemożliwością), jako argument podawano spadek atrakcyjności kobiet w tym wieku. Do pozytywnego rozstrzygnięcia z 1976 r. przyczynił się niewątpliwie wzrost aktywności ruchu kobiecego w pierwszej połowie lat 70., tzw. druga fala feminizmu.
W latach 1975-1979 przyjęto 3 przełomowe dyrektywy dla spraw związanych z równością kobiet i mężczyzn, dotyczšce równej płacy za tę samą pracę, warunków pracy i równego traktowania w systemach zabezpieczeń społecznych. W latach 80. następuje przestuj w tej polityce i dopiero w latach 90. mamy ożywienie, głównie dzięki Komisji Europejskiej, która wychodzi w swojej polityce poza obszar rynku pracy. I tak przyjęta zostaje dyrektywa dotycząca ochrony pracownic w ciąży, zalecenie w sprawie opieki nad dziećmi i zalecenie dotyczšce molestowania seksualnego (od 2001 r. obowiązuje dyrektywa, traktujšca molestowanie seksualne, jako naruszenie godności).
Warto pamiętać, że polityka Unii Europejskiej wciąż zbyt mało uwagi skupia na interesach grup kobiet spoza elit, trzeba uważać, by nie poddać się złudzeniu, że jedna grupa jest w stanie dobrze reprezentować interesy innych grup społecznych, tak jak już to nieraz przerabialiśmy, np. mężczyźni – kobiet, biali – czarnych… Powinniśmy zadbać, by głosy wszystkich kobiet były jednakowo dobrze słyszane.
Instytucje w UE zajmujące się problematyką równego statusu kobiet i mężczyzn
W Unii Europejskiej działają instytucje, które specjalizują się w problematyce równego statusu kobiet i mężczyzn, a właściwie to w każdej instytucji unijnej istniejš komitety lub wydziały ds. równych szans.
Na przykład przy Parlamencie Europejskim działa Komisja Praw Kobiet i Równych Szans, zajmująca się promocją praw kobiet i włączaniem problematyki kobiecej do głównego nurtu polityki UE oraz badaniem rzeczywistej sytuacji kobiet w krajach członkowskich i poza nimi.
Komisji Europejskiej doradza w kwestiach równościowych Komitet Konsultacyjny ds. Równego Statusu. Przy Dyrekcji Generalnej zajmującej się problematyką zatrudnienia i spraw społecznych działa Wydział Równych Szans Kobiet i Mężczyzn i Wydział Polityki Rodzinnej oraz grupy ekspertów, monitorujące zmiany prawne w zakresie równouprawnienia płci, jak i sytuację kobiet na rynku pracy. Wydział informacji o Sprawach Kobiet pracuje przy Dyrekcji Generalnej zajmującej się informacją, komunikacją, kulturą i mediami.
poradnik opracowali: Maja Korzeniewska, dr Marcin K. Szewczyk